Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü’nde bulunan Türkiye’nin tek aykırı lale koleksiyon bahçesinde 34’ü ülkenin değişik bölgelerinden, 4’ü yurt dışından temin edilmek üzere 38 cins bulunuyor.
Ters laleleri Türkiye’nin birçok ilinin tabiatından özel müsaadeyle topladıklarını belirten Ziraat Mühendisi Meral Aslay, “Ters lalelerde kültüre alma ve ıslah çalışmaları 2006 yılından beri yapılıyor. Bu çalışmalar uzun soluklu olup bir melez birey elde etmek için 4-7 yıl üzere bir müddete muhtaçlık bulunuyor. Çalışmalarımız sonucunda 27 adet melez çeşit adayı elde edilmiştir.” dedi.
“İZİN ALINARAK ÇALIŞMA YAPILIYOR”
Ters lale cinslerinin birçoğunun endemik olup muhafaza altına alındığını birtakım cinsler üzerinde farklı disiplinlerce çalışmalar yürütülerek hem gelecek kuşakların kullanımına sunulduğunu hem de koruma altına alındığını vurgulayan Aslay, “Doğadan soğanlı bitki toplamak için Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü’nden (BÜGEM) müsaade almak suretiyle çalışma yapılabiliyor.
Biz de araştırma müsaadesi aldıktan sonra 2006 yılından itibaren Erzincan, Erzurum, Bitlis, Ardahan, Kars, Van, Hakkari, Elazığ, Malatya, Ağrı, Siirt, Şırnak, Adıyaman, Şanlıurfa, Kahramanmaraş, Edirne, Antalya, Muğla, Bayburt, Tunceli, Gaziantep ve Hatay vilayetlerinden 34 tipe ilişkin gereç topladık. Enstitü Aykırı lale Koleksiyon Bahçesi’nde 34 çeşit ülkemize ilişkin 4 cins ise yut dışından temin edilmiş olup toplamda 38 cins bulunuyor.” tabirlerini kullandı.
“GELECEK JENERASYONLAR İÇİN MUHAFAZA ALTINA ALINDI”
Erzincan’da Türkiye’nin tek karşıt lale genetik kaynakları bahçesi oluşturulduğunu söyleyen Ziraat Mühendisi Aslay, “Türkiye zıt lale bahçesinde bulunan 38 tipe ilişkin 82 popülasyonun koruması ve devamlılığının sağlanmış olması sebebiyle doğal kaynaklarımızın sürdürülebilirliği ve biyoçeşitliliğimizin korunması çalışmalarına değerli katkıda bulunuldu. Öncelikle tabiatta gitgide popülasyon sayıları azalan aksi lale çeşitleri gelecek jenerasyonlar için müdafaa altına alındı. İleride yapılacak bilimsel çalışmalara kaynak olacak.
Toplumun zıt lale tiplerini tanımasına hizmet edilirken, geliştirilen aksi lale çeşitleri süs bitkisi olarak peyzaj alanında kullanılabilecek. Tıpkı vakitte bu bitkilerin kültür ortamlarında üretimleri teşvik edilerek tabiattan müsaadesiz toplamanın önüne geçilecek. Aykırı lale (Fritillaria) cinsi ülkemizin değerli gen kaynakları içerisinde yer alıyor.
Dünyada 170 cins mevcut olup bunun 52 çeşidi ülkemiz tabiatında yer alırken bunların 29 tıp endemiktir. Bu durum bizim ne kadar güçlü olduğumuzun bir göstergesidir.” diye konuştu.
Ziraat Mühendisi Meral Aslay, Türkiye’ye ilişkin cinslerin müsaadesiz olarak yurt dışına çıkarılmasının yasak olduğunu belirterek, “Bu cinslerin tabiattan müsaadesiz toplanması ve tabiatın tahrip edilmesinin cezası 2025 yılı itibariyle tam 577 bin liradır. Kuruluş tarihi 1986 yılı olan Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Ziraî Araştırmalar ve Siyasetler Genel Müdürlüğü’ne bağlı 49 araştırma enstitüsü içerisinde yer almaktadır. Enstitüde kurulmuş olan koleksiyon bahçesi 2 dönümlük bir alanda 38 cinse ilişkin 1526 adet saksı ve 22 adet yetiştirme tavası bulunmaktadır. Dünyada karşıt lale cinsinde çok fazla çalışma yapılmamıştır.
Ülkemizde ise 2006 yılından itibaren kültüre alma ve ıslah çalışmaları Erzincan Bahçe kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünde başlamıştır. Türkiye’de karşıt lale ıslah çalışmaları bir birincidir. Çalışmalar TAGEM tarafından desteklenmiş, seleksiyon ıslahı ve melezleme ıslahı sistemi kullanılarak ülkemizin büsbütün yerli menşeli birinci aksi lale çeşitleri geliştirilerek ıslahçı hakları muhafaza altına alınmıştır.“ sözlerini kullandı.
Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürü Samet Karataş ise Türkiye’de aksi laleler konusunda birinci ve geniş kapsamlı çalışmaların, Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsünde 2006 yılında başladığını söyledi.
Enstitü Müdürü Karataş, “Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü olarak Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Politikalar Genel Müdürlüğüne bağlı olarak çalışıyoruz. Çok çeşitli çalışma başlıklarımız var. Bunlardan bir tanesi de sebzecilik ve süs bitkileri. Burada da süs bitkileri bilhassa aykırı lalelerin çalışması yapıldı. Türkiye’de de tek olan karşıt lale koleksiyon bahçesindeyiz. Burada 2006 yılında başlatıp yürüttüğümüz zıt lale çalışmaları var. Bu proje hala devam ediyor. Buradaki asıl hedefimiz yerli ve ulusal aksi lale çeşitlerimizi artırmak ve süs bitkileri kesimine yeni kaynak sağlamak. Onun haricinde yeniden genetik erozyona uğrayacak çeşitlerin buraya toplanıp koruma edilmesi yapılıyor.” dedi.
KOPARANA CEZA VAR
Adeta hoşluğuyla lisanlara destan olan aksi laleler, yılda yalnızca 20 gün boyunca görülebiliyor. Doğal yetişme alanı geniş olsa da hoşluğu nedeniyle en fazla ziyan gören doğal cinslerin başında gelen zıt lalelerin korunması hedefiyle bir taraftan projeler yürütülürken başka taraftan da ziyan verenlere hatırı sayılır oranda cezai müeyyideler uygulanıyor. Aykırı lalelere ziyan verenlere uygulanacak idari para cezası ölçüsü ise 577 bin lira.
